Qė nga shpikja madhore e rrotės deri te pushtimet e Xhenxhis Khanit dhe rrėzimi i komunizmit nė Evropė.
Zgjedhja e 50 datave kyēe nė historinė e njerėzimit nuk ėshtė diēka e thjeshtė. Ka shumė pak gjasa qė dy njerėz nė kėtė botė ti vlerėsojnė tė njėjtat 50 data. Ēdo listė do tė shoqėrohej nė mėnyrė tė pashmangshme nga pyetja: "Pėrse ėshtė lėnė jashtė kjo datė dhe pėrse ėshtė pėrfshirė njė tjetėr"?
Konceptet data tė njohura dhe data tė rėndėsishme janė tė ndryshme. Ēdo nxėnės shkolle i kujton mirė vitet 1066, 1588 dhe 1815, por vetėm e kjo e fundit shfaqet nė listėn time dhe jo vetėm pėr hir tė Betejės sė Vaterlosė. Ēdo listė me vetėm 50 data duhet tė marrė parasysh njė seri kufizimesh. Asnjė datė nuk ngjitet pėrtej historisė sė njerėzimit, rreth 5500 vjet tė shkuara dhe jo pa u bazuar nė ndonjė tė dhėnė tė shkruar apo tė vizatuar. Disa data janė shumė tė mjegullta, pjesėrisht pėr shkak tė pamundėsisė pėr tė thėnė me siguri se "rrota u shpik nė kėtė vit tė caktuar", megjithėse tė gjithė e dimė rolin e pallogaritshėm tė kėsaj shpikjeje nė historinė tonė; pjesėrisht edhe tė tė dhėnave qė kemi sot nė duar, tė cilat mund tė jenė tė pasakta edhe pėr ngjarje tė kohėve relativisht tė vona; pjesėrisht, pasi kulturat gojore tė mėparshme nuk prodhuan kronologji tė pėrcaktuara me saktėsi, gjė qė nuk na e jep mundėsinė tė kuptojmė kur bėhet fjalė pėr spekulime e kur pėr tė dhėna tė sakta.
Gjeografia, nga ana e saj, na detyron tė lėmė jashtė shumė data kyēe nga historia e Evropės, pėr tu krijuar hapėsirė datave historike qė na vijnė nga Kina e lashtė, Lindja e Mesme apo Amerika. Historia botėrore ėshtė globale, edhe pse nė pjesėn dėrrmuese ėshtė dominuar nga Evropa.
Atėherė, pėrse kėto 50 data dhe jo tė tjera? Historia e njerėzimit ėshtė njė rrėfenjė tejet e shtrirė dhe komplekse, por shoqėria njerėzore ka funksionuar gjatė 5 mijė viteve tė fundit vetėm falė disa shpikjeve dhe zbulimeve kyēe. Ėshtė kjo arsyeja pėr tė cilėn objekte si rrota, vela, apo ora mekanika kanė zėnė vend nė listė.
Shoqėritė njerėzore janė bashkuar nga besimi fetar, arsye pėr tė cilėn themeluesit e besimeve mė tė rėndėsishme nė botė kanė zėnė vend nė listė. Njėherėsh besimi fetar lidh botėn moderne me botėn antike tė 2-3 mijė viteve mė parė. Ēdo ditė miliona njerėz nė botė lexojnė Biblėn, dokument qė i pėrket njė bote krejtėsisht tė humbur, apo Kuranin, libėr qė arrin tė ushtrojė nė ditėt tona ndikim tė jashtėzakonshėm.
Ngjarjet politike janė tė rėndėsisė sporadike, por nė ēaste tė caktuara i kanė dhėnė trajta themelore historisė. Pėr kėtė arsye, unifikimi i Kinės sė lashtė gjendet nė listėn e 50 datave mė tė rėndėsishme. Kina mbetet po ai shtet gjigant i unifikuar, i vendosur pak a shumė nė tė njėjtėn hapėsirė ku gjendej 2 mijė vjet mė parė. Nė rast se persėt do ti kishin shporrur tej grekėt e lashtė, apo kartagjenasit, do tė kishin mundur tė shkatėrronin Romėn e bota klasike do tė kishte qenė krejt tjetėr. Ngritja dhe rėnia e komunizmit gjatė shekullit XX ndikoi nė jetėt e shumė shteteve e tė miliona njerėzve.
Sė fundmi, kreativiteti dhe inteligjenca njerėzore kanė modifikuar mėnyrėn si e shohim botėn. Fizika e Njutonit, teoria e relativitetit e Ainshtainit, biologjia e Darvinit dhe veprat e Shekspirit i kanė dhėnė botės njė tjetėr fytyrė. Nėse lista do tė ishte mė e gjatė, pa dyshim nė tė do tė kishte hapėsirė pėr Kopernikun, Gėten apo Niēen. Kėto data kanė ndikuar nė mėnyrėn se si shoqėria njerėzore ėshtė zhvilluar pėr mirė apo pėr tė keq gjatė pesė mijėvjeēarėve tė fundit.
Zgjedhja e 50 datave kyēe nė historinė e njerėzimit nuk ėshtė diēka e thjeshtė. Ka shumė pak gjasa qė dy njerėz nė kėtė botė ti vlerėsojnė tė njėjtat 50 data. Ēdo listė do tė shoqėrohej nė mėnyrė tė pashmangshme nga pyetja: "Pėrse ėshtė lėnė jashtė kjo datė dhe pėrse ėshtė pėrfshirė njė tjetėr"?
Konceptet data tė njohura dhe data tė rėndėsishme janė tė ndryshme. Ēdo nxėnės shkolle i kujton mirė vitet 1066, 1588 dhe 1815, por vetėm e kjo e fundit shfaqet nė listėn time dhe jo vetėm pėr hir tė Betejės sė Vaterlosė. Ēdo listė me vetėm 50 data duhet tė marrė parasysh njė seri kufizimesh. Asnjė datė nuk ngjitet pėrtej historisė sė njerėzimit, rreth 5500 vjet tė shkuara dhe jo pa u bazuar nė ndonjė tė dhėnė tė shkruar apo tė vizatuar. Disa data janė shumė tė mjegullta, pjesėrisht pėr shkak tė pamundėsisė pėr tė thėnė me siguri se "rrota u shpik nė kėtė vit tė caktuar", megjithėse tė gjithė e dimė rolin e pallogaritshėm tė kėsaj shpikjeje nė historinė tonė; pjesėrisht edhe tė tė dhėnave qė kemi sot nė duar, tė cilat mund tė jenė tė pasakta edhe pėr ngjarje tė kohėve relativisht tė vona; pjesėrisht, pasi kulturat gojore tė mėparshme nuk prodhuan kronologji tė pėrcaktuara me saktėsi, gjė qė nuk na e jep mundėsinė tė kuptojmė kur bėhet fjalė pėr spekulime e kur pėr tė dhėna tė sakta.
Gjeografia, nga ana e saj, na detyron tė lėmė jashtė shumė data kyēe nga historia e Evropės, pėr tu krijuar hapėsirė datave historike qė na vijnė nga Kina e lashtė, Lindja e Mesme apo Amerika. Historia botėrore ėshtė globale, edhe pse nė pjesėn dėrrmuese ėshtė dominuar nga Evropa.
Atėherė, pėrse kėto 50 data dhe jo tė tjera? Historia e njerėzimit ėshtė njė rrėfenjė tejet e shtrirė dhe komplekse, por shoqėria njerėzore ka funksionuar gjatė 5 mijė viteve tė fundit vetėm falė disa shpikjeve dhe zbulimeve kyēe. Ėshtė kjo arsyeja pėr tė cilėn objekte si rrota, vela, apo ora mekanika kanė zėnė vend nė listė.
Shoqėritė njerėzore janė bashkuar nga besimi fetar, arsye pėr tė cilėn themeluesit e besimeve mė tė rėndėsishme nė botė kanė zėnė vend nė listė. Njėherėsh besimi fetar lidh botėn moderne me botėn antike tė 2-3 mijė viteve mė parė. Ēdo ditė miliona njerėz nė botė lexojnė Biblėn, dokument qė i pėrket njė bote krejtėsisht tė humbur, apo Kuranin, libėr qė arrin tė ushtrojė nė ditėt tona ndikim tė jashtėzakonshėm.
Ngjarjet politike janė tė rėndėsisė sporadike, por nė ēaste tė caktuara i kanė dhėnė trajta themelore historisė. Pėr kėtė arsye, unifikimi i Kinės sė lashtė gjendet nė listėn e 50 datave mė tė rėndėsishme. Kina mbetet po ai shtet gjigant i unifikuar, i vendosur pak a shumė nė tė njėjtėn hapėsirė ku gjendej 2 mijė vjet mė parė. Nė rast se persėt do ti kishin shporrur tej grekėt e lashtė, apo kartagjenasit, do tė kishin mundur tė shkatėrronin Romėn e bota klasike do tė kishte qenė krejt tjetėr. Ngritja dhe rėnia e komunizmit gjatė shekullit XX ndikoi nė jetėt e shumė shteteve e tė miliona njerėzve.
Sė fundmi, kreativiteti dhe inteligjenca njerėzore kanė modifikuar mėnyrėn si e shohim botėn. Fizika e Njutonit, teoria e relativitetit e Ainshtainit, biologjia e Darvinit dhe veprat e Shekspirit i kanė dhėnė botės njė tjetėr fytyrė. Nėse lista do tė ishte mė e gjatė, pa dyshim nė tė do tė kishte hapėsirė pėr Kopernikun, Gėten apo Niēen. Kėto data kanė ndikuar nė mėnyrėn se si shoqėria njerėzore ėshtė zhvilluar pėr mirė apo pėr tė keq gjatė pesė mijėvjeēarėve tė fundit.